• صفحه نخست
• ادگار دگا و فضای خالی

تابلوی (فضای داخلی Interior) اثر ادگار دگا، هنرمند واقع گرای قرن ۱۹ و فعال در زمینه های نقاشی، مجسمه سازی و چاپ، در سال ۱۸۶۸ به تصویر درآمد. (فضای داخلی) که با نام (تجاوز The Rape) هم شناخته می شود، یکی از معمایی ترین و رازآلودترین کارهای این هنرمند فرانسوی محسوب می شود.

با نگاهی به کادر مستطیل شکل اثر، اتاق تیره و گرفته ایی را می بینیم که تنها منبع روشنایی آن آباژور کوچک و کم فروغی است که در وسط کادر، روی میز قرار گرفته و غیر از محیط کوچکی که در شعاع نور آن است، بقیه ی فضا در تاریکی قرار دارد. زنی نیمه برهنه، در  سمت چپ کادر، پشت به مردی که در گوشه راست تابلو و در دورترین نقطه نسبت به زن قرار دارد، با حالتی گرفته و متفکر روی صندلی نشسته است و کمر و پشت او توسط تنها منبع نور اتاق، روشن شده و چهره و جلوی بدنش که در سایه قرار گرفته، حسِ درگیریِ ذهنیِ زن را دو چندان می کند. اما مرد که برخلاف زن با لباس هایی به رنگ تیره توسط نقاش به تصویر درآمده است، دست در جیب به حالتی منتظر به در اتاق تکیه داده است و زن را می نگرد. سایه ی مرد که بلندتر از خودش، پشت او و روی در افتاده است، او را بیش از پیش در هاله ایی از تاریکی قرار داده است. به جزء این دو پیکره، فضای اتاق شامل تختی کرم رنگ است که در پرسپکتیو پس رونده ایی قرار دارد و چشم را به درون اتاق، به آینه کدر و مستطیل شکلی که در پلان عقب تصویر است، هدایت می کند و در آخر، لباس های زن به مثابه لکه های تیره که در جای جای اتاق پخش شده اند، به همراه چمدانِ در بازی که روی میز وسط اتاق قرار دارد و تکه ایی از لباس سفید رنگی که از آن بیرون زده است، دیده می شود.

از آنجا که دگا نقاش سبک واقع گرایی است، داستان ها و نظریه های زیادی درباره منع الهام این اثر وجود دارد؛ در دوره ایی که این نقاشی خلق شد، دگا به داستان های تاریخی علاقه بسیاری داشت، از این رو تعدادی از نظریه پردازان رمان هایی را به عنوان منبع الهام او معرفی کردند. اما هیچ یک از آن ها به اندازه نظریه تئودور رِف (Theodore Reff)، نظریه پرداز تاریخی هنر که در سال ۱۹۷۶، رمان (ترزا راکین) نوشته (اِمیل زولا) را به عنوان منبع الهام دگا برای این نقاشی معرفی می کند، مقبولیت جهانی پیدا نکرد. رمان (ترزا راکین) که یک سال قبل از تابلوی دگا، یعنی سال ۱۸۶۷ منتشر شد، روایت گر داستان دختر جوانی به نام ترزا است که به اجبار عمه اش، با پسرعمه ناخوش احوال خویش، کامیل راکین، ازدواج می کند و سپس وارد رابطه احساسی با یکی از دوستان کامیل می شود و نتیجه این رابطه به ، به قتل رساندن کامیل، پسرعمه و همسر ترزا، ختم می شود. در ادامه به بخشی از داستان می رسیم که گفته می شود منبع الهام دگا بوده؛ شب عروسی، ترزا و معشوقه اش که در اتاقی آراسته و تختی مزین به تور سفید و زیبا قرار دارند، متوجه می شوند که رابطه شان با گناه زهرآگین شده. اثر دیگری که گفته می شود دگا از آن تاثیرگرفته، یکی از نسخه های چاپی پاول گاوارنی Paul Gavarni، هنرمند محبوب اوست که درسال ۱۸۴۱ منتشر شد. در هر دو اثر، زن با لباسی نیمه برهنه پشت خود را به مرد کرده و غرق در افکار خویش است و مرد درحالی که دست هایش را در جیب قرار داده، به درتیکه داده است و زن را می نگرد.

با در نظرگرفتن نوشته امیل زولا به عنوان منشاء نقاشی و نگاهی دقیق تر به اثر، آیا می توان پذیرفت که دگا فقط یک داستان دراماتیک را به تصویر درآورده است؟ حالتی که مرد به خود گرفته و نگاه خیره اش را به زن دوخته، چیزی جزء حس اضطراب و نگرانی را بوجود نمی آورد و سایه ی بلند مرد که پیکره اش را بیش از پیش در تاریکی فرو برده، تشویش مخاطب را دو چندان می کند. ممکن است شخصی که برای اولین بار به تابلو نگاه می کند و اطلاعاتی درباره پیشینه اثر و هنرمند نداشته باشد، از خود سوال کند که زنِ نقاشی چه خطایی را مرتکب شده که این چنین مغشوش در سایه نشسته و در افکار خود غرق است و مرد اینگونه آمرانه در انتظار زن ایستاده است؟ چند ثانیه بعد، مخاطب در می یابد که مرد تنها راه خروج اتاق را مسدود کرده و زن هیچ راه فراری از آن فضای خفقان آور ندارد؛ گویی اتاق قرار است تا ابد زندان او باشد و مرد زندانبانش. حال اگر مخاطب با قدری کنجکاوی نشانه ها را دنبال کند، از تخت آراسته به آینه کدرِ نصب شده به دیوارِ انتهایی اتاق می رسد. آینه ایی که در باور عموم مردم، انعکاس دهنده ذات و حقیقت هرچیزی است؛ و این تنها آینه موجود در اتاق، هیچ چیز شفاف و واضحی را نشان نمی دهد. ممکن است مخاطب در وهله اول با خود فکرکند شاید این اشاره ایست به ابهامِ رابطه ی بین زن و مرد. اما وقتی داستان های گفته شده درباره نقاشی را بداند به احتمال قوی کدر بودن آینه را ناشی از جو و فضای گناه آلود و عاری از پاکی و صمیمیتِ اتاق در نظر می گیرد.

با وجود تمام نشانه های بصری که در تصویر وجود دارد و ذهن مخاطب را به موضوعات متفاوت از جمله تجاوز، گناه، قتل و یا حس اضطراب و نگرانی هدایت می کند، و نظریات مختلفی که تاکنون درباره این اثر ارائه شده، گویی دگا قصد داشته که در پس اعتقادش به روایت واقع گرایانه، با توانایی خود در صحنه پردازی خاص و متفاوتش، معمایی را طرح کند تا ذهن و احساس مخاطب را با آن به چالش درآورد و در نهایت بدون وجود پاسخی قطعی برای معمایش، به هر شخص این اجازه را بدهد که برداشتی متفاوت و کاملاً شخصی از دیگری داشته باشد.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”